Wilhelminabrug
Door de toename van het verkeer en de bijzonder slechte staat waarin de oude maasbrug verkeerde, zag de gemeente Maastricht aan het einde van de jaren 1920 in, dat er grote behoefte was aan een tweede brug over de maas. Dat werd de ‘nuij brögk’, de Wilhelminabrug.
De ‘nuij brögk’ was eigenlijk niet echt de tweede brug over de Maas. Immers Maastricht was in het derde kwart van de negentiende eeuw een belangrijk knooppunt geworden in het nieuwe spoorwegennet. Maastricht lag exact in de doorgaande spoorlijn van Aken naar Hasselt. De trein moest daartoe over het water van de Maas en dus moest er in dit tracé een brug worden gebouwd. Die spoorbrug was in feite de tweede brug over de Maas. Ze werd gebouwd in 1856; ze werd ontworpen door J.G. van den Bergh en J.A. Kool. De spoorbrug werd direct ten noorden van de vestingwerken gebouwd, net even buiten de toen nog niet ontmantelde vesting Maastricht. Het besluit tot slechting van de vestingwerken werd immers pas genomen in 1867.
De ‘nuij’ derde brug over de Maas werd genoemd naar prinses Wilhelmina (1880-1962) die van 1898 tot 1948 Koningin der Nederlanden was. Zij trouwde in 1901 met Hendrik, hertog van Mecklenburg-Schwerin. Uit het huwelijk werd als enige nazaat, prinses Juliana geboren, die Wilhelmina opvolgde als koningin in 1948.
De Wilhelminabrug werd gebouwd naar een schitterend ontwerp van rijksbouwmeester ir. Gustav Cornelis Bremer. De brug kwam tot stand tussen 1930 en 1932, toen de zuidelijker gelegen oude Maasbrug niet meer voldeed. Het spreekt voor zich dat na de Duitse inval op 10 mei 1940 de naam van de brug in 1942 werd gewijzigd in Antoniusbrug naar het Sint Antoniuseiland, dat ooit op deze hoogte in de Maas had gelegen en dat grotendeels was weggebaggerd.
De brug werd aangelegd circa driehonderd meter ten noorden van de oude Maasbrug in het tracé Markt-Wilhelminasingel, een van de vijf singels die werden aangelegd na 1884 op de vrijgekomen vestinggronden. De Wilhelminasingel verbond de Wycker Hoogbrugstraat met de Maas. Ook deze singel onderging een naamswijziging tijdens de Duitse bezetting: Wilhelminasingel werd Wyckersingel (1942).
Na de bouw van deze brug en de restauratie van de oude Maasbrug werd een strekdam in de Maas aangelegd, die aangeeft waar de uitgediepte nieuwe vaargeul liep in de inmiddels gekanaliseerde Maas. De dam verbindt de beide verkeersbruggen met elkaar. Tamelijk snel, mei 1930 tot april 1932, werd de brug gebouwd. De oprit aan Maastrichtse zijde begon op de Markt. Dan volgde een stalen overspanning over het kanaal Luik-Maastricht, dat in die tijd nog niet gedempt was. De eigenlijke brug bestond uit een betonnen met natuursteen beklede constructie van vijf segmentbogen en een stalen gedeelte over de vaargeul aan de Wijckerzijde. De brug landde aan in de Wilhelminasingel.
Het fraaie ontwerp van ir Bremer toont dat brug prachtig versierd was met twee pylonen aan de oostzijde. Daarop waren in natuurstenen bas-reliëfs van ‘rijksbeeldhouwer’ Hendrik A. van den Eijnde (1869-1939) belangrijke gebeurtenissen uit de Maastrichtse geschiedenis voorgesteld. De pylonen werden in 1959 afgebroken en opgeslagen in een gemeentelijke depot. De fraaie reliëfs zijn weer te bekijken, want de pylonen zijn inmiddels als los staande stukken opgesteld op de rechter Maasoever in het Griendpark ten zuiden van de Wilhelminabrug. De pylonen tonen achtereenvolgens: de intocht van de Romeinen, de intocht van Sint Servatius, de inval van de Noormannen, hertog Hendrik I van Brabant geeft de stad het recht tot ommuring, de ondertekening van de Alde Caerte (in 1284 was dit document de bevestiging van het condominium i.e. de Tweeherigheid van Maastricht), de intocht van koning Willem I (1815).
Voor de verlichting werden lantaarnpalen ontworpen in Art Deco stijl. De brug moest hoog zijn om een minimale vaarhoogte voor schepen op de rivier én op het kanaal Luik-Maastricht, te kunnen garanderen. Als gevolg daarvan waren de opritten ongeveer 200 meter lang. Aan Maastrichtse zijde was dat een groot probleem. Om de aansluiting op de Markt te realiseren moesten drie complete huizenblokken tussen Markt en Maas worden gesloopt. De Drie emmerstraat en Kwadevliegenstraat waren daarmee voorgoed verleden tijd. Nog erger was ‘t dat met de sloop van de huizenblokken de gesloten huizenwand van de Markt werd opengebroken en het intieme karakter van de Markt werd aangetast. De feestelijke opening door de Limburgse minister-president Charles Ruijs de Beerenbrouck vond plaats op 18 april 1932.
Van de locatie voor de brug was ook in de jaren 1928-1932 al bekend dat ze eigenlijk erg ongelukkig was gekozen, vooral toen het autobezit in de jaren zestig razendsnel steeg: alle verkeer moest dwars door het centrum geleid worden om de andere oever te bereiken. Ironisch genoeg had een rapport uit 1928 van architect W.J. Sandhövel deze problemen reeds voorspeld; ze werden evenwel door de toenmalige burgemeester en wethouders genegeerd. Pas door de bouw van de John F. Kennedybrug in 1968 werd de verkeerssituatie enigszins verbeterd.
Op 10 mei 1940 werd op last van de legerleiding de stalen overspanning opgeblazen. Dat kon de Duitse opmars nauwelijks tegenhouden. Vier dagen later werd er al een noodbrug in gebruik genomen. Het terugtrekkende Duitse leger ging er op 13 september 1944, de dag van de bevrijding van Wyck, veel harder tegenaan. Een ‘Sprengkommando’ van de Duitsers blies de brug op. In tegenstelling tot de Sint-Servaasbrug die slechts beperkt beschadigd werd, werd de Wilhelminabrug volledig verwoest; alleen de pijlers staken nog boven water uit. Op 15 december daaropvolgend werd een door de geallieerden gebouwde betonnen noodbrug in gebruik genomen. De reparatie van de Wilhelminabrug liet lang op zich wachten. Pas in de jaren 1957-1960 werd de brug herbouwd. Het stalen deel over het inmiddels gedempte kanaal Luik-Maastricht en de vijf stenen bogen werden vervangen door drie stalen overspanningen ten koste van een aantal pijlers en de fraaie reliëfs. De Maastrichtenaren vonden het maar niks. Vooral de bouw van de Gemeentelijke Stadskantoren in de jaren zestig aan weerskanten van de oprit vanaf de Markt waren velen een doorn in het oog. Aan deze situatie kwam een eind door de bouw van het Mosae Forum in 2002. Bij die gelegenheid werd de brugaanlanding aan de kant van de Markt verhoogd door het wegdek op te vijzelen tot het niveau van de nieuwe aanlandingsplaats.
Terug naar overzicht
