De historische stadsidentiteiten van Maastricht
Maastricht kent vijf historische stadskenmerken. Wie de stad bezoekt of er woont, werkt en leeft wordt dagelijks geconfronteerd met de sporen van die stadsidentiteiten, die de Maastrichtenaren hebben nagelaten in de geschiedenis. De verhalen achter al die sporen vormen tezamen de culturele biografie van de oude maasstad.
Romeinse vesting
Maastricht is ontstaan als Romeinse nederzetting. Dat is te danken aan de geografische situatie: een Romeinse weg komt hier aan bij een doorwaadbare plek in de rivier en dat maakte de bouw van een brug mogelijk. Dit is een belangrijk verhaal uit de biografie van de stad, want vanaf dat moment tot op de dag van vandaag is Maastricht ononderbroken bewoond gebleven. De brug werd de spil van de stadsgeschiedenis. De vroeg-romeinse stichting, de laat-romeinse versterking en de vroeg-christelijke geschiedenis worden gedomineerd door Sint Servatius, die als bisschop van Tongeren naar de stad komt. Hij werd de patroonheilige van de stad.
Over de eerste duizend jaar van de stadsgeschiedenis hebben we geen geschreven bronnen. Waar komt de legitimatie vandaan van Maastricht als ‘oude’ stad? Dat was het werk van archeologen. Zij hebben veel, dikwijls spectaculair, onderzoek gedaan in het Maastrichtse bodemarchief. De archeologie is de verbindende schakel, die de continuïteit van de laat antieke oudheid naar de vroege middeleeuwen heeft aangetoond. De archeologen hebben het besef van die continuïteit een plek gegeven in ons collectief geheugen, in onze actuele alledaagse beleving van de stad.
Religieus centrum
Maastricht was in de middeleeuwen een religieuze ‘toeristenplaats’ en trekpleister voor pelgrims naar het graf van Sint Servaas. De stedelijke economie en samenleving waren grotendeels gericht op die religieuze functie. Torens van de vele en zeer verschillende kloosters, kapellen, basilieken en parochiekerken domineerden in de middeleeuwen het monumentale silhouet van de stad. Nog steeds treft men in Maastricht veelkleurige tastbare uitingen aan van kerkelijke cultuur. De zevenjaarlijkse Heiligdomsvaart is een voorbeeld van een nog levende religieuze traditie, een fraai bewijs van culturele continuïteit. Er zijn nog tal van plekken en kerkelijke gebouwen die de oorspronkelijke middeleeuws religieuze atmosfeer hebben bewaard. Veel gerestaureerde kerkelijke gebouwen staan weliswaar geregistreerd als monument, maar zijn niet tot museum geworden; ze hebben hun religieuze functies behouden. Bovendien bezitten de Maastrichtse kerken nog dikwijls hun altaren, beeldhouwwerken, fresco’s en schilderijen, religieus vaatwerk en kerkelijk meubilair. Het religieus cultureel erfgoed is in Maastricht nog niet in het museum terecht gekomen.
Garnizoenstad
Door haar strategische ligging was Maastricht eeuwenlang één van de belangrijkste vesting- en garnizoenssteden van Noordwest Europa. De forten, de restanten van de vestingwerken en de stadsmuren zijn nog steeds tastbare getuigen van de militair strategische functie van Maastricht. Eeuwenlang maakten de aanwezige Spaanse, Staatse en Franse soldaten ongeveer een kwart van de bevolking uit. De stedelijke economie was na 1600 tot circa 1830 geheel gericht op de aanwezigheid van het garnizoen in de stad. Sporen van de eeuwenlange, militaire aanwezigheid leven nog voort in verhalen, militaire kaarten, rituelen en uitdrukkingen.
Sociaal-economisch en cultureel moderniseerde Maastricht zich als vestingstad. Getuigen daarvan zijn de opkomst van het Stokstraatkwartier als havenwijk, het imposante stadhuis en de verandering van het aanzien van de stad door het proces van ‘verstening’. De middeleeuwse vakwerkbouw was passé, maar het middeleeuwse stratenpatroon bleef behouden.
Vroege industriestad
Maastricht is de oudste arbeiders- en industriestad van Nederland. Met de vestiging van verschillende grote industrieën vanaf ca 1830 nam de geschiedenis van de oude vestingstad een nieuwe wending. Petrus Regout (1801-1878) gaf Maastricht deze nieuwe identiteit. Voordien waren al voorwaarden gecreëerd voor de vroege industrialisatie. De infrastructuur was verbeterd, de Zuid-Willemsvaart (1817-1824) aangelegd en het Bassin als binnenhaven voltooid (1826). De uitbouw van de industriestad bracht ook een hoop sociale ellende; de woon- en werkomstandigheden van de arbeiders waren erbarmelijk.
In andere industriesteden zijn de sporen van de vroege industrialisatie uitgewist. Maastricht heeft tot op heden zijn vroeg-industrieel karakter weten te behouden, ja zelfs goed weten te combineren met andere stadsidentiteiten. Veel industrieel erfgoed is door behoud en hergebruik bewaard gebleven en beschermd, maar veel verhalen van het dagelijks leven in de industriestad zijn nog niet geschreven.
Europese stad
In de jaren 1950 was het einde van de maakindustrie in Maastricht nabij. De stad moest zichzelf als het ware opnieuw uitvinden op zoek naar een nieuwe identiteit. De komst van de universiteit (1976) gaf Maastricht een impuls om van industriestad een kennisstad te worden. Voorts ging de stad niet haar excentrische ligging in het zuiden van het land benadrukken, maar juist haar ligging op het knooppunt van vele internationale lijnen, Maastricht als Europese stad op het balkon van Nederland in Europa. Na het Verdrag van Maastricht (1992) toen het besluit werd genomen de Euro als Europese eenheidsmunt in te voeren, stond Maastricht internationaal op de kaart. De stad profileerde zich in de afgelopen eeuw als cultuurstad waar de Romaanse (Franse) cultuur en de Germaanse (Duitse) cultuur elkaar ontmoeten.
Maastricht en de Maas
Elke stad, regio of dorp heeft zijn eigen biografie. Ook Maastricht.
De geschiedenis en cultuur van onze stad zijn ontstaan vanuit de geografische situatie.
Het miljoenen jaren oude terrasvormig landschap rond Maastricht is ontstaan door de rivier. De rivier is de levensader in onze geschiedenis. De vier historische identiteiten van de stad zijn ontstaan vanuit de Maas.
Hier lag de doorwaadbare plaats door de rivier, waar de Romeinen een brug bouwden. Die brug is de spil van onze geschiedenis. Tot in de late 19e eeuw toe was de Maasbrug de enige vaste oeververbinding over de rivier in ons land tot aan Rotterdam, waar ze in zee uitmondt.
Rond die brug bouwden de Romeinen een versterking. Omwille van de bescherming, die dat Romeinse versterkte bruggenhoofd bood, kwam de stadspatroon Sint Servatius vanuit Tongeren naar Maastricht. Zo begon de bloeiperiode van de stad als pelgrimsstad en religieus centrum.
De brug was van enorm strategisch belang. Daarom werd Maastricht het ‘bolwerk der Nederlanden’. Wie het noorden wilde veroveren, moest eerst Maastricht in handen krijgen. Zo kon de stad een vestingstad worden. De Maastrichtenaren leefden van het garnizoen.
In de 19e eeuw kreeg Maastricht een nieuwe identiteit. De oude vestingstad werd vroege industriestad. De industriële revolutie van ons land ging van start in Maastricht dankzij de aardewerkindustrie. De Maas was daarbij van grote betekenis als waterweg.
In de loop van de 20e eeuw groeide de stad uit zijn voegen en nam het verkeer toe. Er werden meer bruggen over de Maas gebouwd om de stad te ontsluiten.
De oude maakindustrie werd verleden tijd. Weer kreeg de stad een nieuwe identiteit. Ze veranderde van industriestad in kennisstad door de komst van de universiteit.
Maastricht vormt samen met Luik en Aken de historische stedendriehoek Luik, Aken, Maastricht. De eerste Europeaan, Karel de Grote, heeft de basis gelegd voor een gezamenlijke culturele ontwikkelingsgang.
Maastricht ligt in het hart van ‘het land zonder grens’.
Maastricht ligt in het hart van Europa.
Maastricht is een Europese stad met zuidelijke allure.
Terug naar overzicht
