Eiffelgebouw
Aan het eind van de Boschstraat staat de historische Penitentenpoort. Het is het enige restant van het Penitentenklooster, waarin Nederlands eerste grootindustrieel Petrus Regout begon met zijn aardewerkindustrie. Het imposante eiffelgebouw staat op de plek waar de industriele revolutie in Nederland van start ging.
Het gebied waar nu het Eiffelgebouw ligt, lag vanaf de bouw van de tweede middeleeuwse stadsmuur omstreeks 1350 binnen de stadswallen van Maastricht. In dit stadsdeel bevonden zich enkele kloosters waaronder het Penitentenklooster, moestuinen en boomgaarden. Tijdens het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) vonden op dat terrein, zo vlak achter de Boschpoort, enkele belangrijke infrastructurele werken plaats: van 1817 tot 1824 werd hier de Zuid-Willemsvaart aangelegd en vanaf 1826 de binnenhaven het Bassin. Als gevolg kwam hier de vroeg-industriële ontwikkeling van Maastricht op gang. In 1826 vestigde de industrieel Petrus Regout zich in een pand aan de Boschstraat, tegenover het Bassin. In een deel van het leegstaande klooster van de zusters Penitenten begon hij met enkele tientallen werknemers een kristalslijperij, enkele jaren later uitgebreid met een kristal- en glasblazerij. In 1835 kwam daar een spijkerfabriek bij, in 1836 gevolgd door een aardewerkfabriek. In twee decennia groeiden de bedrijven van Regout aan de Boschstraat uit tot een industrieel imperium waar in 1865 al meer dan 2000 arbeiders werk vonden. In 1925 stopte NV Sphinx, sinds 1899 de naam van de fabrieken van Regout, met de fabricage van glas.
Twee jaar later (1927), precies honderd jaar nadat Petrus Regout van start ging met zijn kristalslijperij aan de Boschstraat, werd een nieuwe divisie voor de productie van sanitair aardewerk, zoals wasbakken, lampetstellen, nachtspiegels en badkuipen, opgericht. Weer twee jaar later (1929) werd voor deze divisie de oude glasfabriek gesloopt en een nieuw fabrieksgebouw gerealiseerd. Dat was nodig omdat de fabricage van sanitair veel meer ruimte vereiste dan de productie van gebruiksaardewerk. Het nieuwe gebouw werd helemaal in gewapend beton geconstrueerd. Het telde zeven verdiepingen. Dat was erg hoog voor een fabrieksgebouw in de tijd waarin het tot stand kwam. Nu werd de Eiffeltoren in Parijs, die in 1889 was opgericht als eerbetoon bij het eeuwfeest van de Franse Revolutie, al decennia lang beschouwd als het hoogste gebouw van Europa. Waarschijnlijk dankt het gebouw dat voor NV Sphinx sanitair werd gebouwd vanaf 1929 juist aan die hoogte van zeven verdiepingen de benaming ‘Eiffelgebouw’ of kortweg de ‘Eiffel’. Het nieuwe gebouw is in drie bouwcampagnes tot stand gekomen. Daarbij werd de bestaande bouwmassa telkens naar het noorden uitgebreid. De eerste fase dateert uit 1929-1930, de tweede fase werd in 1932 gebouwd en de laatste fase kwam gereed in 1941.
De eerste twee bouwdelen bezitten een skeletbouwconstructie van gewapend beton, waarbij de vloeren worden gedragen door paddenstoelvormige kolommen. Dankzij deze constructie was het mogelijk om met weinig steunpunten toch een groot vloeroppervlak te realiseren, tevens grote vensters in de muren aan te brengen en daarbij ook nog de hoogte in te gaan met de bouw. Het ontwerp van de eerste fase werd getekend door de Maastrichtse ingenieur P. Knols, de tweede fase is in dezelfde stijl uitgevoerd door architect G. Verbaet en de laatste fase is gebouwd door ir H. Huyds. Dit laatste bouwdeel is gebaseerd op een staalconstructie. De bouw van dit laatste deel liep enige vertraging op als gevolg van de Grote Depressie in de jaren 1930 en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Vanaf 1934 werden aan weerskanten van De Eiffel nieuwe, gasgestookte tunnelovens gebouwd, elk met één schoorsteen. Die vervingen de vele ronde en vierkante ovens op het terrein, waardoor het aantal fabrieksschoorstenen (in 1924 nog 19) drastisch afnam. Voor de bouw van Eiffel I, II en III en de tunnelovens moesten heel wat 18e en 19e-eeuwse panden langs de Boschstraat worden gesloopt De drie gebouwen die gezamenlijk De Eiffel vormen, liggen op twintig meter van de rooilijn van de Boschstraat. Het gebouwencomplex domineert door zijn hoogte en lengte zowel de Boschstraat als het Bassin. Het complete gebouw is 180 meter lang, 21 meter breed en 33 meter hoog en heeft een vloeroppervlak van 33.500 m2. Het gebouw is in de jaren 1940 wit gesausd. De Eiffel heeft een rechthoekige plattegrond, die parallel loopt aan de Boschstraat. Het pand heeft een souterrain en een plat dak met een drietal opbouwen.
In de grote midden-opbouw bevindt zich een waterreservoir; in de twee kleinere opbouwen zijn liftschachten verwerkt.. De buitengevelvelden zijn ingevuld met cementsteen. De voor- en achtergevel zijn sterk horizontaal georiënteerd door de achtendertig vensterassen (13 + 13 + 12; Eiffel III is dus iets korter). De zijgevels aan de noordzijde tellen elk drie vensterassen en zijn om die reden sterk verticaal geaccentueerd. De vensterkozijnen met 15- en 84-ruits roedeverdeling zijn van staal. In 2006 verliet Koninklijke Sphinx, inmiddels overgenomen door het Finse bedrijf Sanitec, de fabrieksgebouwen aan de Boschstraat om ‘de modernste sanitairfabriek ter wereld’ op het industrieterrein Beatrixhaven te betrekken, maar nog geen drie jaar later werd de productie geheel naar Finland verplaatst.
Na het vertrek van Sphinx ging De Eiffel achteruit door leegstand. Inbrekers sloopten alle koperen leidingen uit de vloeren en uit de muren. In 2014 ging de casco-restauratie van het Eiffelgebouw van start. Het gebouw wordt wind- en waterdicht gemaakt en voorzien van gas, water, elektriciteit en sanitair. Liften en trappen worden hersteld. De Eiffel was onderdeel van het stedelijk ontwikkelingsproject Belvédère. Door de economische crisis van af 2008 is een aantal delen van dit project geschrapt. De fabrieksterreinen van de Sphinx maken thans deel uit van het deelproject 'Belvédère Binnensingel'. De casco-restauratie en herbestemming van het Eiffelgebouw hangt samen met andere projecten in de omgeving, zoals de herbestemming van de Timmerfabriek, de ontwikkeling van het Frontenpark. Min of meer spontaan kwam achter de Eiffel het inmiddels niet meer toegankelijke Sphinxpark tot stand. In 2015 werd een Pathé megabioscoop gebouwd aan de zijde van de Boschstraat.
Terug naar overzicht
